Kompresör Arızalarında En Yaygın Sorun: Yanlış Teşhis

Emektar Buzdolabınızın Motoru Başka Eve mi Taşındı?

Isı pompası (heat pump), hayatımıza buzdolabı olarak çok önceden girmiş, insanlığın mucize icatlarındandır. Bir kompresör, soğutucu dolaplar ve klima- iklimlendirme sistemlerinin en kritik bileşenidir. Bilirkişi olarak Defacto aforoz edilmezden önce tüketici mahkemesine çok sayıda rapor sunmuş bu satırların yazarı, buzdolabı, klima arızalarında tüketici, arıza bakım servisi ve dağıtım şirketi arasında yaşananları yakından görmüştür. Dolabı arızalanan tüketici, soğutucudaki yiyecekler bozulmasın diye hızlıca, ilk bulduğu "dala" tutunur ve arızayı yaptırır. Servis, “kompresör yanmış, şebekeden” diye rapor verir, dağıtım şirketi tüketici hakem heyetinin golünü ağlarında görür, çıkarmak için mecburen dava açar.

“Mucizevi” ısı pompası, termodinamikte Ters Carnot çevrimi ile izah edilir. Neden mucize diyorum çünkü verimi birden büyük (>1) olan bir çevrim gibi görünse de öyle değildir. Şu sayfanın yazarı konuyu oldukça güzel özetlemiştir, okunması önerilir. İzinleri olursa bu sayfadan bir görseli şöyle bırakmak istiyorum. 

    1-Kompresör

    2-Kondenser (dolabın arka kısmı)

    3-Drier (kurutucu)

    4-Expansion (genleşme) valfi

    5-Evoporatör (buzluk kısmı)

 

Evinizdeki klimaların çalışması da üstteki şemayla izah edilebilir. En güzel farkı şudur ki yaz kış seçiminize göre klimada 2 ve 5 yer değiştirir, ayrıca daha yüksek kapasite için 2 ve 5'e vantilatörler eklenir. 

İşin teorisine kısaca değindikten sonra teşhislere dönebiliriz. Dünya devi kompresör üreticilerinin araştırmaları, arızalı diye yenisiyle değiştirilen vidalı soğutma kompresörlerinin birçoğunun (yaklaşık 3’te biri) sağlam olduğunu ortaya çıkarmıştır (Emerson Electric Co.). “Vidalı tipler ticari modellerde olur, karıştırma!” diyenlere yanıt: Yurtdışında ve görece daha yetkin servislerde bile bunlar olursa sizin mahalle arası “buzdolapçınızda” neler olur? Düşünsenize bozuk bile olmayan bir kompresör için sıfır kompresör parası ödediniz, EDAŞ’tan kalitesiz şebeke iddiası ile tazminat istediniz, ardından dava, avukat, kâtip, hâkim, bilirkişi, A4 kağıtları vs. vs. ama kompresör sapasağlamdı, sadece yol verme direnci “meme” yapmıştı. Yanlış teşhislerin sonuçları, gereksiz maliyetlere, işgücü kaybına, adalet sistemini meşgul etmeye kadar uzar. 

Mahalledeki abinin günahına girmeyelim ama dükkana geri geldiğinde kompresörü deneyip çalıştığını görürse hurdaya mı satar, bir sonraki arızada mı kullanır bilinmez. Sizin emektar, aşağı mahallede bir dolapta ömrünün kalanını geçiriyor olabilir mi? 

Kompresör arızalarının doğru tespit edilmemesi, yalnızca teknik bir sorun değil, aynı zamanda ticari ve çevresel bir problemdir. Yanlış teşhisler hem tüketicilerin gereksiz masraflara katlanmasına hem de çevreye gereksiz karbon ayak izi bırakılmasına neden olur. Çünkü yeni bir kompresör üretilmesi, enerji ve kaynak tüketimini de beraberinde getirir.

Yanlış Teşhis Neden Kaynaklanıyor?

Hatalı teşhislerin en yaygın nedenleri şunlardır:

Elektriksel Sorunlar: Ev tipi (domestic) kompresörlerde ana ve yardımcı olarak iki tip sargı bulunur, üreticiye ve güce bağlı olarak motora yol verme şekilleri değişir. Nerede ise tüm hermetik kompresörler hem dahili hem de harici aşırı akım koruması ile donatılmıştır (yani kompresör her şekilde kendini aşırı akımdan korur). Yol verme şekillerindeki farklılıklar, yol verme ve çalışma kondansatörleri de işin karmaşasını arttırır. Deneyimi veya yeteneği az (kıt) bir teknisyenin hata yapması yüksek ihtimaldir. Motor sargılarının direnci, kompresör soğuduğunda normale döner. Açmış bir dahili termistör koruması, sargının kopuk olduğunu sanmaya yol açabilir. Fabrikaya dönen ve kesilerek incelendiğinde sağlam olduğu anlaşılan kompresörler işte bu ve benzeri elektriksel yol verme sorunları teşhis edilememiş olanlardır. Ev tipi kompresörlerde yol vermeyi anlatan bir yazımızı şurada yayımlamıştık. 

Gaz Tarafı Sorunları: Soğutucu akışkan kaçağı, eksik dolum, kirlilik, tıkanma vb sorunlar termodinamik çevrimi optimum tasarım bölgesinde çalışmaktan uzaklaştırır. Gaz fazında olması gereken bölgede sıvı oluşu, kompresörün zarar görmesine neden olabilir. Gaz devresi sorunları bertaraf edilmeden sıfır kompresör takılan sistemlerde yeni kompresörün ömrü de uzun olmaz. Gaz devresindeki sorunlar kompresöre mal edilerek gereksiz yere değiştirilebilir. Yanlış basınç okuması ve yorumlanması, kompresörün arızalı olduğu kanısına varılmasına neden olabilir. Bu nedenle basınç testlerinin doğru ekipman ve prosedürlerle yapılması büyük önem taşır.

Yanlış Teşhislerin Sonuçları

Yanlış kompresör teşhisleri şu olumsuzluklara yol açar:

• Gereksiz yere yeni bir kompresör alma maliyeti
• Fazladan işgücü harcanması
• Sistemin gereksiz yere devre dışı kalması
• Gerçek arızanın giderilememesi nedeniyle devam eden sorunlar
• Daha fazla enerji tüketimi ve sistem verimsizliği
• Endüstriyel üretim tesislerinde operasyonel kayıplar

Doğru Teşhis İçin Çözümler

Yanlış teşhislerin önüne geçmek için öneriler:

• Eğitimli teknisyenler kullanılmalıdır. Sahada görev yapan teknisyenlerin yanlış teşhislerden kaçınması için detaylı eğitim almaları gerekir.
• Dijital ve hassas test ekipmanları kullanılmalıdır. Yanlış okumalardan kaçınmak için doğru cihazlar tercih edilmelidir.
• Kompresörü değiştirmeden önce alternatif sebepler elenmelidir. Kompresör çalışmıyorsa, sistemin diğer tüm bileşenleri kontrol edilmelidir.

Sonuç olarak, soğutma ve HVAC sistemlerinde doğru arıza teşhisi yapmak, gereksiz maliyetleri ve işgücü kaybını önlemek için kritik öneme sahiptir. Teknolojik aletler ve eğitimli personel ile yanlış teşhislerin önüne geçilebilir. Tüketici mahkemesi de boşuna meşgul edilmez.