Buzdolabı Çalışma Şekli ve Yol Verme Yöntemleri
Soğutucu dolap, buzdolabı arızalarında ilk müdahalenin yetkin olmayanlarca yapıldığında nelere yol açtığına şurada değinmiştik. "Mucizevi" ısı pompası motoru nasıl çalışır merak edenler için Megep sitesinden okumak fena fikir olmayacaktır. Oradan aldığımız şu şema ile biz de konuya giriş yapabiliriz.
Çift sargılı, 3-uçlu hermetik kompresör, en sağda CSR kodlu uçlar ile görülecektir. C (common) iki sargının ortak ucu; S (start) yol alma için (başka amaçla da kullanıldığı olur) tasarlanmış yardımcı sargı; R (run) ana sargı, motor çalıştığı sürece iş yapan sargının ucunu gösterir. Şemadaki termik korumanın ve mekanik rölenin (PTC röle de kullanılır) örnek görsellerini de bu sayfada bulacaksınız.
Bilineceği
üzere motor altta soldaki ilk resme benzer. Sağda ikinci görselde (üstten iç görünüş),
solda bağlantı uçları, sargılar, orta bölümde rotor ve onun sağında piston kolu
ile en sağda silindir görülebilir (thanks to Secop).
Sağdaki görselde iç parçaların açılımı da görülmektedir. Modern ekovat veya hermetik kompresörlerin neredeyse hepsinde, şemadaki aşırı ısınma korumasına (termik) ek olarak, fabrikasyon, dahili termistör korumaları da bulunur. Peki bu kadar iyi korunan kompresörü değiştirme kararı neden kolayca veriliyor? Motor haricindeki tüm bileşenleri elemeden, "kapalı kutu" motordan şüphe edemeyiz öyle değil mi? Kaldı ki no-frost, elektronik kontrollü, cebri fanlı, timer içeren bir cihazda, -kondansatör de dahil- başka başka bileşenler de olacaktır.
Şemadaki termik aşırı akım koruyusu genelde görseldeki gibi olabilir. Motor gövdesine yapışan kısım gövde sıcaklığını kolayca sezer. Bi-metal parça akım ve sıcaklık etkisiyle devreyi açarak enerjiyi keser. Tüm motor akımını taşıyan termik, soğuduktan sonra iletken hale kendisi gelir, reset gerektirmez.
Şemadaki rölenin görevi, yardımcı S sargısını, motor ivmelenip harekete başladıktan sonra pasif hale getirmektir. Akım tipi röle bunu şöyle başarır: başlangıç akımı yüksek olduğundan akımın manyetik etkisi ile bir kontak çektirilir, bu kapatan (ON olan) kontak üzerinden S sargısı da enerjilenir, kısa süre sonra azalan R sargısı akımının manyetik etkisi de düşer ve çektiği kontağı bırakmak (OFF) zorunda kalır. Aynı iş için röleye alternatif PTC diskler de kullanılır. Bir PTC diski, 3 ile 30 ohm arasında dirence sahiptir (oda sıcaklığında). Üzerinden akım geçip te S sargısı enerjilendiğinde motor yol alır ve geçen akım etkisiyle PTC'nin direnci yükselerek S sargısını pasifize eder.
Aşağıdaki görselde en solda akım tipi bir mekanik röle, onun yanında iki adet PTC özellikli röle görünmektedir (2. görselde 25 ohm PTC direnci etiketten okunmakta). Bir ve üçüncü görselde, termik de röleye entegre edilmiştir, ikinci görseldeki röle kullanımında, termik korumanın dahili termistörlerle yapılması yaygındır. En sağda ise bozuk para büyüklüğündeki seramik PTC termistör disk çeşitleri görülmekte. Bu yol vericiler aynı zamanda bağlantı elemanı olarak da görev yapar, yani üzerlerindeki 3 adet konnektör deliğine motorun CSR uçları (pinler) "sıkı geçerek" elektriksel bağlantıyı tamamlar.
Motor Tipleri, Yol Vermede ve Çalışmada Farklılıklar
RSIR tipi
Direnç ile başlama, indüksiyon çalışma denilen bu tip, hermetik kompresörlerde kullanılan en basit motordur. Bir ana sargı ve bir başlatma sargısı vardır. Başlatma sargısı yalnızca başlatma sırasında gereklidir. Motor bir kapasitör gerektirmez. Röle (yada PTC), kompresör, ana sargının tek başına düzgün çalışabileceği bir hıza ulaştığında başlatma sargısını izole etmek için gereklidir. Bir RSIR motoru normalde yüksek bir motor başlatma torkunun gerekmediği dengeli basınç başlatma uygulamalarında kullanılır. Ev tipi buzdolapları genellikle RSIR kompresörlerini kullanır. Aşağıda mekanik röle ve PTC ile RSIR tip şeması verilmiştir
CSIR tipi
Kapasitör ile yol alıp indüksiyon ile çalışma, bir kompresörün dengesiz basınçlara karşı yol alması istendiğinde (örneğin bir TX valfinin sistemin ekspansion valfi olarak kullanılması durumu) uygun bir yöntemdir. CSIR yöntemi RSIR' a benzer. Farkı, başlangıç sargısına seri bir kapasitörün olması; benzerliği CSIR motorunun da nominal hıza ulaşıldığında sadece ana sargının iş yapmasıdır. Şeması şöyledir.
Kaynaklar:
RSCR tipi
Direnç ile yol alınıp kondansatör ile çalışılan yöntemdir. Düşük başlangıç torku yeterli olup arttırılmış verimlilik gerektiğinde, başlangıç sargısıyla seri olarak çalışan bir kapasitörün olması işe yarar. Bu, yine bir ev tipi buzdolabında uygulanabilen, regülasyon verimlilik gereksinimlerini küçük bir maliyetle karşılayan bir yöntemdir. Yine bir PTC veya röle kullanılır, ancak bu kez kompresör yol aldıktan sonra da başlangıç sargısı aktif kalır. PTC, yol alma sırasında kapasitörü bypass ederek gerekli başlatma şartlarını sağlar, yol alınıp PTC direnci arttığında ise akım, başlangıç sargısıyla seri hale gelen kapasitör üzerinden akar. Şeması şöyledir. 
CSIR tipi
Kapasitör ile yol alıp indüksiyon ile çalışma, bir kompresörün dengesiz basınçlara karşı yol alması istendiğinde (örneğin bir TX valfinin sistemin ekspansion valfi olarak kullanılması durumu) uygun bir yöntemdir. CSIR yöntemi RSIR' a benzer. Farkı, başlangıç sargısına seri bir kapasitörün olması; benzerliği CSIR motorunun da nominal hıza ulaşıldığında sadece ana sargının iş yapmasıdır. Şeması şöyledir.
PSC tipi
Bu tip motor, bir çalışma kapasitörü kullanımı nedeniyle optimum verimlilik sunar. Bir başlatma rölesi veya başlatma kapasitörü kullanmaz, bu da düşük başlatma torku demektir. Split klimalarda ve 3 ila 5 HP soğutucularda PSC tip kompresörler yaygın kullanılır.
Kondansatör, devreye sürekli bağlı olduğundan, tek fazlı yardımcı sargıya faz farkı sağlar ve etkin biçimde iki fazlı bir besleme oluşturur. Bu motorun kendi kendine yol alabilmesini sağlar. Bu nedenle Kalıcı Bölünmüş Kondansatör (PSC) endüksiyon motoru olarak bilinir. Kondansatör ve başlangıç sargısı her zaman devrededir. Sonuç olarak, PSC motoru dengeli iki fazlı bir motora benzer şekilde çalışır. Bu tasarım, düzgün tork ve çalışma sırasında daha az gürültülü olmasını sağlar. Şemadan termik korumanın motor içine fabrikasyon olarak yerleştirildiği görülmelidir.
CSCR (CSR) tipi
Kapasitörle yol alma, kapasitörle çalışma denilen bu tip motorlarda bir başlatma kondansatörü, bir de çalışma kondansatörü vardır. Başlatma kondansatörü, yol alma sırasında çalıştırma kondansatörüne paralel olarak bağlıdır ve başlatmanın sonunda gerilim tipi bir röle yardımı ile devre dışı bırakılır. Çalışma kondansatörü ise başlatma sargısıyla kalıcı olarak seri bağlanır. Hem çalıştırma hem de başlatma sargıları motor yol aldıktan sonra bile bağlı kalır. Bu motorlarda yüksek başlatma torku yeteneği vardır ve kompresörün dengesiz basınç koşullarında başlaması gereken sistemlerde kullanılabilir; yüksek verimliliğe ve yüksek cosφ'ye sahiptir. Aşağıdaki şemada 1-2-5 uçları ile bağlı rölenin normalde kapalı bir kontağı olduğu (1-2), yol alma sonrasında çekilerek OFF olduğuna dikkat edilmelidir. C ortak ucu yukarıda açıklanan diğer yöntemlerden farklı olarak bu kez nötre bağlıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder